Maxima mag dan wel beweren dat DE Nederlander niet bestaat – en daar ook deels gelijk in hebben – toch zitten er een hoop beelden in ons Nederlandse collectieve geheugen gekerfd.
Een acteur met een das om hoeft zich maar met een glijdende beweging van links naar rechts te verplaatsen, of we zien hem schaatsend voor ons op een bevroren sloot. Bij een geblokte vloer in perspectief waarop van links licht valt vanuit een raam, denk je toch meteen aan Vermeer. Drie mannen aan een tafel met zwarte gewaden en witte kragen roepen meteen Frans Hals– of Rembrandt van Rijn-associaties op.
Met zulke beelden en associaties speelt regisseur Gienke Deuten in de voorstelling Nachtschade die ze maakte bij Firma Rieks Swarte. De voorstelling ontstond vanuit haar fascinatie voor Hollandse Meesters en het Hollandse licht en dat is terug te zien.
Drie mannen met de merkwaardige namen Alpensla, Kalketrip en Kaardebol bevinden zich in een niet nader te benoemen ruimte (ergens tussen hemel en aarde, tussen licht en donker, in ons collectief onderbewuste), maar komen uit de Gouden Eeuw. Of ze suggereren dat, want hun manchetten en kragen zijn van gevouwen karton en hun witte kousen zijn te hoog opgetrokken sportsokken. Ze zeggen te handelen in kruiden en specerijen, maar zijn vooral bezig in het reconstrueren van diverse schilderijen uit de Gouden Eeuw, waaronder een Vanitas, een patriciersportret en het Melkmeisje van Vermeer. Tussendoor spelen ze een mopje blokfluit en mijmeren over het feit dat Johannes nog wel eens een hele grote zou kunnen worden.
Meer dan dat gebeurt er eigenlijk niet, maar de voorstelling moet het dan ook vooral hebben van zijn schitterende beeldtaal die Deuten samen met de vormgeving van Rieks Swarte en Jacqueline van Eeden heeft weten te vinden. Door vernuftig gebruik te maken van de decor en licht, worden de sfeer en het spel met licht en donker die de Hollandse Meesters zo bijzonder maken opgeroepen. Veel heb je daar niet voor nodig: drie bureaulampen zijn genoeg om drie puzzelende mannen uit te lichten als in een ware Rembrandt. Met een witte onderbroek op je hoofd, een blauwe kledingzak als jurk en een koperkleurige thermoskan in je handen, ben je precies het melkmeisje van Vermeer. Steeds ontstaat er uit het slordige, onhandige gerommel van de drie mannen met stukken karton en losse rekwisieten weer een onverwacht mooi en verrassend beeld.
Deuten weet, samen met drie heerlijk luchtig spelende acteurs (Rogier in ’t Hout, Martijn de Rijk en Ferdi Janssen), een ambigue, licht-ongemakkelijke sfeer op te roepen die perfect past bij het spookachtige, maar meesterlijke gebruik van licht en schaduw van sommige schilderijen. Ze doet dat met haar kenmerkende absurdistische en lichtvervreemdende gevoel voor humor. Dat nooit ingelost wordt waarom de mannen doen wat ze doen of waar ze zich bevinden, doet er ook helemaal niet toe. Nachtschade is vooral een poëtische, geestige en liefdevolle ode aan de Hollandse Meesters.
Nachtschade door Firma Rieks Swarte, regie: Gienke Deuten. Gezien 27 januari 2010, nog te zien tot 27 februari 2010.
Leave a Reply