Voetgangers en fietsers zien er vanaf de 31e verdieping van kantoorgebouw De Rotterdam uit als bewegende stipjes. De fietspaden, stoepen en bruggen vormen samen het netwerk waarlangs deze anonieme puntjes zich voortbewegen, als data door een computerverbinding: de samenleving teruggebracht tot een systeem.
Op die 35e verdieping werkt Karen. Karen heeft een telefonische helpdesk – Carens Company – die vragen beantwoordt van bellers van over de hele wereld. Van administratieve klusjes tot psychologische bijstand, Karen doet het allemaal. Als ze er maar niet fysiek voor aanwezig hoeft te zijn. Omdat haar klanten Karen niet kunnen zien, kan zij zijn wie de klant maar wenst: van een dikke vrouw van vijftig die een huilende man in slaap sust, tot een jonge zakenvrouw die een bedrijfsmatig probleempje fikst. Het virtuele geeft Karen de vrijheid om steeds weer iemand anders te zijn, maar uiteindelijk verliest ze zo ook de greep op wie zij in de fysieke wereld is.
Wine Dierickx speelt Karen in ‘Helpdesk’, de nieuwe locatievoorstelling van het Rotterdamse acteurscollectief Wunderbaum. Met als decor de indrukwekkende skyline van Rotterdam zoekt Dierickx samen met collega Matijs Jansen naar de juiste manier om dat complexe personage te vangen. Want als Karen iedereen kan zijn, wie speel je als actrice dan precies? Dierickx: ‘De essentie van acteren is dat je even gelooft dat wat niet echt is toch waar is. Karen gelooft zelf in de verschillende personages die ze is door mee te gaan in de fantasie van anderen. Ze bestaat daardoor aan de hand van de gesprekken die ze voert. Dat lijkt me heel eenzaam. Maar als speler heb ik soms wel momenten dat ik voel: dit is de echte Karen.’ ‘Maar zelfs dat zou gespeeld kunnen zijn’, vult Jansen lachend aan.
‘Helpdesk’ kwam voort uit een documentaire die Jansen zag over een helpdesk in India, waar men elke vraag kon beantwoorden waar men niet lijfelijk voor aanwezig hoefde te zijn. Dat zette, in combinatie met de onvermijdelijkheid van virtuele hangplekken als Facebook, aan het denken over wat het betekent voor de samenleving als contact niet langer fysiek is. Jansen: ‘Het is een ontwikkeling waar we met zijn allen middenin zitten. Hoe functioneer je in die verschillende werkelijkheden en wat doet dat met de verbinding tussen mensen? Dat waren vragen die ik nog een beetje vond missen binnen The New Forest.’
The New Forest is het langlopende theatrale project waarmee Wunderbaum in 2013 begon. Doel was om een nieuwe, fictieve, samenleving op te bouwen, die beter functioneert dan de huidige. Via theatraal onderzoek naar alternatieven voor bijvoorbeeld het huidige juridische systeem of de zorg, zou die nieuwe samenleving langzaam vorm krijgen.
Dat idee is in de loop van de twee jaar een beetje gaan schuiven. De groep probeert niet langer om daadwerkelijk alternatieven te zoeken voor de huidige samenleving. De meest recente voorstellingen gaan eerder over de vraag wat nou precies een ideale samenleving kenmerkt. En vooral ook over de hobbels en kuilen die je op het pad daarnaartoe tegenkomt.
‘Het idealisme van twee jaar geleden zijn we niet kwijt geraakt’, vindt Matijs Jansen, ‘maar we zijn wel meer gaan zoeken naar de dramatische kant ervan. Het was misschien wel heel ambitieus en utopisch om een nieuwe samenleving te beginnen. Het werd door sommige mensen misschien ook wel te serieus genomen: wat denken die kunstenaars wel…’ De groep theatermakers besefte dat het veel interessanter was om de schurende kanten van het utopisch denken te laten zien. ‘Je kunt wel heel idealistisch praten, maar dat ideaal op je leven toepassen is een heel ander verhaal. Dat is eigenlijk veel meer het thema van The New Forest geworden.’
Zo toonde de voorstelling ‘Unser dorf soll schöner werden’ (gemaakt bij de Münchner Kammerspiele) een aantal grote denkers die tijdens een etentje na proberen te denken over een betere wereld. De avond ontspoort uiteindelijk, omdat de denkers menselijker zijn dan hun idealen verdragen. De voorstelling ‘We doen het wel zelf’ draait rond een aantal projecten die stadsbewoners samen hebben opgezet, zoals een leeszaal als alternatief voor de wegbezuinigde bibliotheek of een hulpgroep voor laaggeletterden. De vrijwilligers spelen mee in een theatrale revue die zowel de veerkracht en inventiviteit van een samenleving toont, maar ook de kwetsbaarheid van een samenleving waarin de overheid zich terugtrekt, omdat hij verwacht dat de burger het zelf wel doet.
In die zin sluit ‘Helpdesk’ aan bij de andere voorstellingen in The New Forest, zeggen Jansen en Dierickx. Ook Karen wil de wereld verbeteren met haar helpdesk. Jansen: ‘En net als de andere voorstellingen gaat ‘Helpdesk’ over de verbinding tussen mensen, maar in dit geval op een ander niveau. Voor Karen bestaat de wereld uit virtuele verbindingen.’ Dierickx: ‘Volgens haar is de wereld maakbaar. Maar ook in die utopie zoeken we de dramatiek.’
Juist door via voorstellingen vraagtekens te zetten bij maatschappelijke ontwikkelingen als de participatiesamenleving of het digitaler worden van het menselijke contact, kan kunst een beetje meehelpen de wereld te veranderen, zeggen de twee theatermakers. Dierickx: ‘We hopen bij te dragen aan het denkproces dat aan een verandering vooraf gaat. Het is goed om te blijven nadenken over of iets wel zo’n goed idee is, als iedereen massaal zegt: die kant gaan we op.’ Jansen: ‘Twijfel is een van de dingen die een mens een mens maakt. De complexiteit van verandering tonen is daarom dankbaar materiaal voor theatermakers. Zelf ben ik bijvoorbeeld helemaal geen held in veranderen. Maar ik wil wel mensen op het toneel zetten die wel de wereld durven te veranderen. Door bijvoorbeeld een leeszaal op te zetten met 90 vrijwilligers. Daar raak ik door geïnspireerd. Eigenlijk zou ik dat ook moeten doen.’
foto: Fred Debrock
Leave a Reply