Rechter zijn we (niet)

27 mei 2009

Interessante, maar niet geheel onomstreden keuze van regisseur Floris van Delft om juist hardliner en former crimefighter Fred Teeven van de VVD uit te nodigen om ‘deskundige avondrechter’ te zijn bij zijn voorstelling Rechter kan niet. Hoewel het verdomd wel lijkt of Teeven milder in zijn oordelen is als er geen tv-camera’s bij zijn en er in dit linkse theaterhol van de leeuw ook geen rechtse zieltjes te winnen zijn. Al spreekt hij uiteindelijk wel in een persoonlijk oordeel een levenslang uit voor een groep daders.
Want dat is uiteindelijk de bedoeling in de voorstelling van Van Delft. Twee acteurs, een actrice en een wisselende ‘avondrechter’ leggen het publiek het dossier voor van de treinkaping bij Wijster, in december 1975 door een groep Molukse jongeren. Er vielen drie doden, maar de daders gaven zich na een aantal dagen vrijwillig over zonder verder bloedvergieten en namen vervolgens de schuld van de doden collectief op zich. Ze kregen een relatief lage straf, omdat in het vonnis de gefnuikte beloftes van Nederland aan de Molukse gemeenschap (het motief voor de kaping) mee werd genomen bij de veroordeling. Volgens de makers van Rechter kan niet zijn wij in de tussentijd steeds harder gaan straffen en om te onderzoeken hoe dat komt, wordt de rechtzaak met het publiek nog eens over gedaan om te kijken hoe we nu denken over zaken als rechtvaardigheid, slachtoffer- en daderschap en over of je idealen moet meewegen in een vonnis. De deskundige voegt daar vanuit zijn expertise nog wat informatieve weetjes aan toe en de acteurs verdedigen telkens de verschillende punten die zijn in te nemen in een dergelijke discussie. Ondertussen is het publiek vrij om zich in het debat te mengen en moet het uiteindelijk ook een oordeel te vellen over de straf van de jonge daders.
Dat levert een enerverende avond op. Het boeiende aan Rechter kan niet is dat het publiek door de acteurs actief wordt betrokken bij de zaak. Zo wordt het gedwongen mee te gaan met verschillende standpunten die er in een dergelijke discussie in te nemen zijn. Van Delft laat zijn acteurs soms slim te standpunten omdraaien, waardoor iets wat eerst logisch leek nu ineens belachelijk voor komt en laat daarmee de relativiteit van de rechtspraak zien. Zo hard in steen gebeiteld lijken recht en waarheid helemaal niet.
Dat het publiek mee mag denken en praten heeft ook meteen een nadeel. Omdat de acteurs heel veel kanten van de zaak te belichten hebben en Fred Teeven ook niet iemand is van de korte zinnetjes, is er soms een beetje haast om wel op tijd klaar te zijn en worden discussies afgekapt. Terwijl het publiek nu juist door de acteurs op het puntje van zijn stoel zit om actief aan het debat deel te nemen. Dat levert enkele kleine frustraties op bij publiek en spelers.
En ja, dan de keuze voor Fred Teeven. Die krijgt, als ‘onafhankelijke’ deskundige, alle gelegenheid om VVD-standpunten te belichten, maar doet dat, eerlijk is eerlijk, gelukkig met terughoudendheid. Toch hadden de acteurs hem wat meer het vuur aan de schenen mogen leggen, omdat zijn politieke kleur toch medebepalend is voor zijn mening in zake het recht. Dat had dan weer een interessant nieuw licht op de discussie kunnen werpen: hoe kijkt de politiek naar de rechterlijke macht? Maar misschien vonden de makers dat onbeleefd naar hun gast…
Dat neemt niet weg dat Rechter kan niet een intrigerend avondje denkkaders scherpen oplevert. Dat alles in een open discussievorm die eerder documentair is dan theatraal en die ik graag vaker terug zie op de Nederlandse podia. Nederland kan zich wel een beetje nadenken veroorloven. En dan is het fijn om te zien dat de VVD daar toch ook niet vies van is. Het kan verkeren.

Robbert van Heuven, 2009