Verborgen Ziel

3 april 2007

‘De meeste van onze gedachten overvallen onze ziel van achteren’, schreef de 19e-eeuwse, symbolistische dichter Maeterlinck. De gelijknamige voorstelling die de Zwitserse, toonaangevende regisseur Cristoph Marthaler maakte met Toneelgroep Amsterdam en NTGent is gebaseerd op Maeterlincks teksten. Zijn teksten gaan over datgene wat verborgen gaat achter het dagelijkse. Over zoiets als een ziel, verborgen verlangens en gevoelens. Marthaler brengt die teksten samen in een 19e-eeuws naaiatelier. Waar de klok en dus de tijd schijnbaar stilstaan. En waar het geratel van de naaimachines geen ruimte laat voor welke exotische gedachten dan ook. In die troosteloze, vochtige fabriek, slaan de patroons hun werksters gade. Of nodigen ze uit voor een vluggertje in de bezemkast. De werksters en hun bazen lijken elkaar niet te begrijpen. Hoewel ze toch allemaal, al is het steeds maar even, in contact lijken te komen met hun diepere ziel, met hun verborgen verlangens en gevoelens. En dan barsten ze in zingen uit. In prachtige meerstemmige liederen van Satie of Purcell. Maar het zijn flarden, alweer snel onderbroken door het geratel van naaimachines, door het alledaagse.
Marthaler laat zijn acteurs zulke ongrijpbare momenten heel lang en bijna onmerkbaar opbouwen. Vooral in het begin van de voorstelling zijn ze bijna onzichtbaar. Een baas loopt even terug naar de deur, alsof hij iemand zag. Toch niet. Of toch? Twee mensen die elkaar bijna, maar net niet aanraken. Een nerveuze ruk aan een broek. Langzaam bouwen deze momenten zich uit naar het moment waarop de vier naaisters achterblijven in een nachtelijke fabriek. En het kleine naïeve meisje, dat zojuist bijkans werd geëlektrocuteerd door haar machine, een verhandeling houdt over de ziel en de liefde. Daar komt ineens zoveel verborgen verlangen naar boven dat het diep raakt. Ook omdat het contrasteert met de troosteloze ruimte waarin ze zich bevindt en met de wetenschap dat ze morgen weer tot ‘s avonds laat voor haar baas aan het werk zal zijn. Maar het is ook hoopvol, omdat de schoonheid van de ziel zich in de meest bedompte fabriekshal kan ophouden. Al is dat vaak maar voor even.
Maeterlinck is een voorstelling waarin ieder gebaar, elke tekst en elk lied klopt. Hoewel iedere toeschouwer aan deze voorstelling zijn eigen betekenis kan geven, is er toch sprake van een zelfverzekerde, veellagige dramaturgie die uitermate precies is. Daardoor worden de naaisters en hun bazen, ook zonder duidelijke plot, heldere personages.
De genuanceerde enscenering van Marthaler vergt concentratie van de toeschouwer en duurt misschien ook net iets te lang. Maar de toeschouwer die zich overgeeft wordt langzaam van achteren overvallen en vervolgens heel diep geraakt door de muzikale schoonheid van Maeterlinck.

Maeterlinck van NTGent en Toneelgroep Amsterdam
Naar Maurice Maeterlinck
Regie: Cristoph Marthaler
Decor: Anna Viebrock en Frieda Schneider
Spel: Marc Bodnar, Bendix Dethleffsen, Wine Dierickx, Rosemary Hardy, Hadewych Minis, Frieda Pittoors, Sasha Rau, Graham Valentine en Steven van Watermeulen
Gezien: 30 maart 2007, Schouwburg Utrecht

Robbert van Heuven, 2007