Zwijgen als paradox

Het kost enige moeite om het je voor te stellen: Laura van Dolron die tien dagen haar mond dicht houdt. Een zwijgende, mediterende Laura. Toch is dat beeld een van de rode draden in Van Dolrons nieuwe voorstelling Iemand moet het doen die ze maakte bij het Nationale Toneel. Opvallend, want Van Dolron bouwde de afgelopen jaren gestaag aan een theateroeuvre dat vooral opgetrokken was uit taal. Pratend op een leeg toneel, alleen of met anderen, probeerde ze haar eigen visie op de wereld te duiden. Soms geholpen door een filmmaker of filosoof die ze bewondert en met wie ze een fictieve dialoog aanging. Standup philosophy noemde ze haar genre en dat was een goede term: net als een goede comedian is Van Dolron slim, ad rem, geestig en weet ze haar publiek meesterlijk in allerlei onverwachte denkrichtingen te duwen. Het probleem met haar genre was dat het bij elke première de vraag was of ze nog wel met hetzelfde gegeven weg zou komen. Ze had de rekkracht van de standup philosophy op een gegeven moment tot het uiterste uitgetest en de denkpistes (zoals ze dat zo mooi in het Vlaams zeggen) waarlangs Van Dolron zich beweegt, waren allemaal al wel eens betreden.
Het pleit voor de theatermaakster dat ze zich dat gevaar besefte. De twijfel die het denken over een nieuwe voorstelling met zich meebracht, is dan ook het uitgangspunt van Iemand moet het doen. Eigenlijk, vertelt Van Dolron het publiek naar waarheid, zou ze een andere voorstelling maken bij het Nationale Toneel. Maar ze is na haar succesvolle voorstellingen gaan twijfelen: aan zichzelf, aan haar voorstellingen en aan datgene wat ze eigenlijk wil vertellen. Dus stapt ze op directeur Evert de Jager af om te zeggen dat ze toch geen voorstelling gaat maken. Als hij haar vraagt wat ze dan wel wil, geeft ze aan dat ze naar een klooster in Maleisië wil, wil hangen met Palestijnen, een anti-kapitalistische kluizenaar wil ontmoeten in Spanje en een cursus wil volgen over hoe je haat omzet in liefde. De Jager laat haar gaan.
In de voorstelling beschrijft Van Dolron vervolgens haar ontmoetingen en haar belevenissen op haar reizen, afgewisseld met tirades over reclameslogans en over Jan met de Pet die denkt dat je alles altijd maar moet zeggen. Maar ook mooie overdenkingen over de dood van haar opa en de waarde van het vasthouden van een hand passeren de revue.
Het eerste deel van de voorstelling, waarin Van Dolron haar eigen twijfel te lijf gaat, is meteen het sterkste deel. Na haar vrijwillige zwijgen moet ze nu, in deze kale studio van het Nationale Toneel, opnieuw haar eigen kunstenaarschap herontdekken, waarbij haar vaste wapen, de taal, niet altijd meer toereikend blijkt. Een knuffel, een bloem op het juiste moment, een hand, of gewoon zwijgen, kan meer zeggen dan duizend woorden. Een mooi moment is als Van Dolron de ontmoeting met de Boedhistische monnik probeert te beschrijven en dan niet meer uit haar woorden lijkt te komen.
Toch blijft Van Dolron nog een uur praten en nog eens praten en lijkt daarbij steeds moralistischer te worden. De momenten waarop ze het kritiekloos lijkt op te nemen voor de Palestijnen of gratuite kritiek op Geert Wilders levert, leveren bijkans kromme tenen op, omdat iedere scherpzinnigheid mist. In eerdere voorstellingen zou Van Dolron vervolgens weer een andere, onverwachte, denkkant zijn opgestuiterd, maar nu niet. Ze hervindt zichzelf pas weer op het moment dat ze concludeert dat haar haat die ze oorspronkelijk voor haar publiek voelde (omdat ze als maakster-die-in-première-gaat bang is voor die zwijgende massa), is omgeslagen in liefde. Omdat het publiek in staat is om open te staan, te zwijgen en te luisteren. Aan het slot zwijgt daarom ook zij en het beeld van die zwijgende Laura is ontroerend.
Het lijkt wel of Van Dolron nog niet klaar was met de voorstelling en daardoor komen haar gedachten minder goed en minder scherp over het voetlicht dan normaal. Wat Van Dolron vooral niet helder krijgt, is dat Iemand moet het doen in feite een grote paradox is: het is een pleidooi voor het zwijgen, maar ze heeft anderhalf uur praten nodig om dat over te brengen. Als het haar lukt om die onoplosbaarheid invoelbaar te krijgen, zou Iemand moet het doen weer een nieuwe, sterke Van Dolron-voorstellingen kunnen worden. Nu overheerst vooral de ergernis over het prekerigere moralisme en dat kan voor een genuanceerde maker nooit de bedoeling zijn.

Iemand moet het doen van Laura van Dolron (Nationale Toneel), première 16 oktober 2009, Nationale Toneelgebouw, Den Haag.

Robbert van Heuven, 2009