Degelijk is niet altijd saai

5 maart 2007

Het Nationale Toneel is niet het meest vernieuwende gezelschap van Nederland. Hun voorstellingen neigen door hun degelijkheid nogal eens naar de saaie kant. Dat heeft vaak te maken met het feit dat Het Nationale Toneel in de beste Britse traditie de teksten speelt, zonder daar aan een diepere laag toe te voegen. Zij laten de tekst het werk doen. De laatste jaren gaat komt daar langzaam verbetering in, dankzij jong bloed in de gelederen, zoals Annette Speelt en Susanne Kennedy.
Heksenjacht van Arthur Miller, in de regie van Franz Marijnen, is inderdaad vooral degelijk. In de eerste minuten dreigt, na herkenning van de overbekende Haagse acteerstijl bij acteur Peter Tuinman (met veel uithalen en rollende r´en) de verveling toe te slaan. Maar gelukkig is het stuk en de cast sterk genoeg om de toeschouwer uiteindelijk mee te slepen en op verschillende momenten daadwerkelijk te boeien.
In het dorpje Salem ziet de plaatselijke dominee Parris zijn dochter, zijn nichtje Abigail (Wendell Jaspers) en andere dorpsmeisjes ´s nachts dansen in het bos. Als zijn dochter vervolgens in coma raakt, laat Parris een geleerde prediker overkomen, die verstand heeft van Zwarte Kunsten. Om zelf niet van hekserij beschuldigd te worden, veinzen Abigail en de andere meisjes dat ze betoverd werden door anderen en noemen een reeks namen van onschuldige dorpsbewoners. Er wordt door de ondergouverneur van de staat een rechtbank ingesteld om de gevallen van hekserij te onderzoeken. Ondertussen zijn Abigail, maar ook andere dorpsbewoners, niet te beroerd om iedereen te beschuldigen die hen (zakelijk, in de liefde, of anderzijds) in de weg loopt als heks te bestempelen. Een hetze ontstaat en een leugentje om bestwil leidt tot een massamoord. De ondergouverneur (Bram van der Vlugt) is, volledig overtuigd van het bestaan van hekserij, niet meer in staat de werkelijkheid te zien. Het hoogste gezag is niet meer vatbaar voor argumenten en velen worden gearrestereerd en opgehangen. Onder hen de eerlijke boer en ex-minnaar van Abigail John Proctor (Jochum ten Haaf).
Niet het verhaal van Heksenjacht is boeiend, maar ook het thema is actueel en interessant. Onschuldigen worden vermoord op basis van kortzichtigheid en vooroordelen bij de machthebbers. ‘U bent voor deze rechtbank of u bent er tegen’, voegt de ondergouverneur één van zijn arrestanten nog toe. Die relevantie van tekst en thema is echter vooral te danken aan de tekst van Arthur Miller, die de tekst schreef als aanklacht tegen de Amerikaanse communistenjacht in de jaren vijftig. De nogal zouteloze regie van Marijnen voegt daar helaas weinig aan toe. Behalve misschien door de ensceneringvondst, waarbij de acteurs die niet spelen om het speelvlak heen zitten als een zwijgende jury. Ze staan nooit op om in te grijpen, maar schuiven soms zelf een plaatsje op om het gebeuren beter te kunnen zien.
Op het acteerwerk is niets aan te merken, zij het dat de Haagse Stijl nogal overheerst. Verder willen de scènes waarin de meisjes door de duivel bezeten zijn in al hun hysterie nogal op de zenuwen werken. Maar de vraag is natuurlijk hoe je zoiets wel realistisch op het podium brengt. In ieder geval zetten Jochum ten Haaf en Bram van der Vlugt prachtige rollen neer.
Al met levert Heksenjacht een vrij aangename toneelavond op met een degelijk stuk toneel. Het is alleen wel jammer dat Marijnen, met zo´n actueel onderwerp, de toeschouwer nergens wil verontrusten. En dus gaat het publiek weer ongeschonden en met een rein geweten naar huis.

Heksenjacht van Het Nationale Toneel
Tekst: Arthur Miller
Regie: Franz Marijnen
Met: Bram van der Vlugt, Wendell Jaspers, Jochum ten Haaf, Peter Tuinman e.a.
Gezien: 3 maart 2007, Koninklijke Schouwburg, Den Haag

Robbert van Heuven, 2007