Redt Amelie ons Nederland?

20 maart 2007

Het is dan toch gebeurd. De visionair Jan Peter Balkenende is overleden. De grote acteur Jeroen Krabbé (Jaap Spijkers) houdt een toespraak, waarin hij, als vriend, de man herdenkt die als profeet "heel de natie leidde naar het beloofde land van lang vervlogen tijden / toen het geluk nog heel gewoon was en de buren / hun hoed afnamen voor de buren.” Eigenlijk wil Krabbé premier worden en hij legt het aan met mevrouw Balkenende (Nettie Blanken). Die gebruikt hem vervolgens voor het hoogste doel: het naar spruitjes riekende gedachtegoed van haar man voortzetten. Ondertussen maken de Griekse goden zich zorgen: wie kan hen stoppen? Zij vestigen hun hoop op Amelie, de dochter van de premier. Maar zij hebben niet gerekend op de nietsontziendheid van de moderne politiek.
Annette Speelt, de theatergroep van Michel Sluysmans en Thijs Römer, nodigden de Leidse dichter Ilja Leonard Pfeijffer uit om een actuele klassieke tragedie voor hen te schrijven met de huidige Nederlandse samenleving als onderwerp. Dat deed hij zoals het hoort: in vijf bedrijven, in alexandrijnen en op rijm. Het is een prima vondst: het strakke keurslijf van de alexandrijn als metafoor voor de benarde jaren vijftig.
Toch is Pfeiffer duidelijk geen toneelschrijver. Er ontwikkelt zich nauwelijks een plot en de personages zijn behoorlijk plat en zonder ontwikkeling. Ze zijn volledig ondergeschikt aan het basisidee van het stuk en hebben geen ziel van zichzelf. Ze leven niet. Daar komt bij dat Pfeijffer nog moet leren dat theater het sterkste werkt als personages dingen niet zeggen. Het beklemmende effect van de alexandrijnen werkt bijvoorbeeld het best als je de personages daar niet steeds op hardop van bewust laat zijn zijn. Ook wrijft hij ons er wel heel vaak in dat Nederland benepen is en bang.
Dat raakt aan een ander problematisch punt van de voorstelling: wat wil Annette Speelt hiermee? Echt veel fantasie is er niet voor nodig om vast te stellen dat Balkende hangt naar andijviestamppot en een schone stoep. Doordat wordt nagelaten echt diep op het thema in te gaan en in combinatie met de gekunstelde vorm dreigt de voorstelling te worden wat zij de politiek verwijt: gekunsteld en met (te) weinig inhoud.
Dat neemt niet weg dat teksten van Pfeijffer, los van zijn onervarenheid als toneelschrijver, geestig, venijnig en bij vlagen virtuoos zijn, met als hoogtepunt de tirade in metrum van mevrouw Balkenende op alles wat maar zwart, homoseksueel of anderszins on-Nederlands is. Ook wordt er prima gespeeld door een groep acteurs die er duidelijk plezier in heeft. Vooral Jaap Spijkers als Krabbé hangt losjes in het metrum en zit geregeld prettig tegen het schmieren aan.
De eeuw van mijn dochter is dan ook een heel aardige voorstelling die slechts aan het einde licht verontrust. Voor dat laatste blijft het thema te summier uitgewerkt. Het is vooral een genoegen om Pfeijffers scherpe pen gecombineerd te zien met licht engagement en een groep prima acteurs.

De eeuw van mijn dochter door Annette Speelt
Tekst: Ilja Leonard Pfeijffer
Regie: Anny van Hoof
Spel: Jaap Spijkers, Nettie Blanken, Lidewij Mahler, Thijs Römer, Michel Sluysmans en Eva Duijvestein.
Gezien: 17 maart 2007, Theater aan het Spui, Den Haag

Robbert van Heuven, 2007