Theater als een punkconcert

14 mei 2007

Beter een authentieke klootzak, dan een saaie burgerlul omdat dat zo hoort. Dat is ideologie die de jonge Alex aanhangt en die hem en zijn maatjes in staat stelt te roven, te moorden en te verkrachten. A clockwork orange, geschreven door Anthony Burgess in 1962, was een reactie op de toen heersende gedachte binnen de psychologie dat de mens niet veel meer is dan een geavanceerde machine die op een voorspelbare wijze reageert op stimuli. Burgess’ Alex is echter onvoorspelbaar, heeft lak aan hoe het hoort en is daardoor gevaarlijk. Hij wordt dan ook heropgevoed. Daarna reageert hij keurig zoals dat van hem verwacht wordt, maar de vraag is of hij dan nog wel Alex is. Daarmee is A clockwork orange een verhaal over de vrije wil.
In 2005 maakten Ko van den Bosch en Ola Mafalaani een toneelbewerking van A clockwork orange in een oude scheepsloods. Omdat die voorstelling tijdens het Over ’t IJ-festival zo’n succes was, tourt hij nu langs de theaters. In die bewerking laat Mafalaani de gebeurtenissen, net als in het boek, vertellen door Alex (Van den Bosch). Samen met zijn criminele maatjes demonstreert hij het verhaal op een bijna kaal toneel. Vrij luchtigjes vertellen zij over de verkrachtingen, moorden en matpartijen die zij op hun geweten hebben. De Alex van Van den Bosch is rustig en welbespraakt. Hij bespeelt het publiek met verve. Maar daaronder sluimert een onvoorspelbare explosiviteit die spannend is om naar te kijken. Zeker als het publiek fysiek bedreigd wordt met een honkbalknuppel. Maar regelmatig komt die latente agressiviteit tot uitbarsting. Op die momenten is A clockwork orange theater als een punkconcert: luid, agressief en anarchistisch. Het publiek wordt weggeblazen door meespelende (punk)band The Ex, wordt het karige meubilair op het toneel vakkundig gesloopt en vliegen de emmers rode verf over het toneel.
Na zoveel toneelgeweld blijft het publiek murw gebeukt achter. Als Mafaalani het hier bij gelaten had, dan was de voorstelling van d’Electrique, los van het spannende spel van Van den Bosch, vooral luidruchtig, rommelig en bij vlagen onverstaanbaar geweest. Al hoort dat bij een punkconcert, daarmee maak je nog geen goed theater. Toch weet de regisseuse door een van de laatste scènes de voorstelling naar belangwekkend theater op te trekken. Als Alex wordt opgepakt en heropgevoed, wordt hij letterlijk schoongespoeld door liters en liters water. Maar doordat de scène tegelijkertijd een tirade is op de politiek correcte Nederlandse middelmatigheid, lijkt het alsof de eigenheid van Alex door de Hollandse regen door het putje wordt gespoeld. Dat krachtige beeld zet meteen het voorgaande uur toneel in perspectief, omdat het gewelddadige gedrag van Alex en zijn vrienden lijnrecht tegenover de Hollandse burgerlijke lulligheid wordt geplaatst. Daar sta je dan met je vrije wil: het blijkt kiezen uit twee kwaden.

A clockwork orange door d’Electrique
Regie: Ola Mafaalani
Spel: Ko van den Bosch, Malou Gorter, Merijn de Jong, Jorinde Kuiper e.a.
Gezien: 9 mei 2007, Theater De Veste, Delft

Robbert van Heuven, 2007