Jeroen Willems: ‘Beschaving kan ook onderdrukking worden’

Het blijft even stil als acteur Jeroen Willems gevraagd wordt naar zijn liefde voor muziek. Hij zoekt naar woorden, dan: ‘Ik denk dat je met muziek sneller tot een bepaalde essentie komt. Muziek is ondanks zijn abstractie, zonder dat het een dramatisch verhaal vertelt, toch in staat een emotie teweeg te brengen. En dat kan het behoorlijk direct doen. Ik word er sneller door in mijn hart geraakt. Als ik zelf zing, word ik er vaak heel blij en tegelijk ook kwetsbaar van. Wellicht omdat je een andere ademhaling in je lijf teweeg brengt. Ik weet het niet precies.’
Op het Holland Festival staat Willems dit jaar niet alleen als acteur, maar ook als zanger. In die laatste hoedanigheid speelt hij de rol van Lucifer in de opera La Commedia van regisseur Hal Hartley en componist Louis Andriessen. Die laatste vroeg hem voor die rol. En hoewel hij eerder zong in voorstellingen, zoals Brel in De zoete oorlog bij theatergroep Oostpool of operaflarden van Monteverdi bij muziektheatergezelschap De Veenfabriek, staat hij nu voor het eerst echt vooral als klassiek zanger op de planken. En dat is nieuw en spannend. Zeker omdat Andriessens muziek niet de makkelijkste is. ‘Maar het is ook een geweldige uitdaging. Zingen is iets wat ik toch stiekem ambieer.’Al pratende over muziek stelt Willems vast dat ook bij toneelspelen veel muzikaliteit komt kijken. ‘De toneeltekst benader ik eigenlijk als partituur. ‘Het overbrengen van een emotie met een toneeltekst heeft ook met timing te maken. Of met de “toon” die je aanslaat.’
Die vaardigheden kan Willems dan weer gebruiken in Quartett, de tweede voorstelling waarin hij tijdens het Holland Festival te bewonderen is. Hij maakte die voorstelling eerder in Salzburg, Oostenrijk onder regie van Barbara Frey en samen met de beroemde Duitse actrice Barbara Sukowa. In het Duits dus. ‘Ik ben bij het repeteren op zoek gegaan naar wat die Duitse taal allemaal vermag. Een taal die tegelijkertijd heel poëtisch, maar ook zeer precies en subtiel is. Hoe hij anders is dan de Nederlandse taal. En hoe je gewoon moet gaat spelen ook al sta je tegenover een actrice die die taal tot in de fijnste finesses beheerst.’
Quartett is een stuk dat draait om taal. Zich baserend op LaClos’ boek Les Liaisons Dangereuses laat schrijver Heiner Müller twee minnaars elkaar langzaam kapotmaken. Willems: ‘Ze pellen elkaar schil voor schil af.’ Daarbij zijn hun woorden net zo’n dodelijk wapen als hun lust. In de regie van Frey spelen Sukowa en Willems aan een 24 meter lange dinertafel, waar het publiek om heen zit. De tafel is in de Amsterdamse Stadsschouwburg zes meter korter dan in Oostenrijk, tot opluchting van Willems. ‘We zaten daar zover uit elkaar dat we elkaars gezicht niet meer konden zien. Dat leverde voor ons als acteurs een belemmering op. Omdat de personages eigenlijk een onvoorstelbare intimiteit bij elkaar zoeken, moet je als spelers eigenlijk heel dichtbij elkaar kunnen zijn.’
Beide voorstellingen sluiten op hun eigen manier aan bij het thema van het Holland Festival, Cielo e Terra (Hemel en Aarde). Heeft Willems wat met dat religieuze thema? ‘Ik geloof niet meer dat er een hiernamaals is, hoewel ik katholiek ben opgevoed. Met de uitspraak dat de hemel me verschrikkelijk saai leek en dat in de hel uiteindelijk toch de interessante mensen zitten, heb ik de kapelaan nog eens voor het hoofd gestoten.’ Toch , denkt Willems, weet ieder mens dat er ook een donkere kant in hem zit. ‘En die moet er soms echt even uit. Bovendien kan beschaving ook tot onderdrukking verworden als die door teveel regels, normen en waarden wordt bepaald. Daarom is de opstandige mens ook van belang. En moet je die in de kunst laten zien.’

Robbert van Heuven, 2008