Het ongemakkelijke gelijk van Bouterse – Bouta!, Productiehuis Rotterdam

Wie in Paramaribo naar Bouterse vraagt, krijgt veelal een positief verhaal te horen. Veel Surinamers vinden dat het goed gaat met hun land en dat Bouterse zaken oppakt die andere presidenten jaren hebben laten liggen. Tegelijkertijd herinneren de gaten in muur van Fort Zeelandia nog steeds aan de Decembermoorden die er dertig jaar geleden werden gepleegd op Surinaamse prominenten. Waarschijnlijk in opdracht van diezelfde Bouterse.

Nog geen driehonderd meter van het Fort vergadert dagelijks het Surinaamse parlement, dat eerder de amnestiewet aannam die het onmogelijk maakt om Bouterse voor de moorden te vervolgen. Daarop trok Nederland zijn ambassadeur uit Paramaribo terug. Iets wat veel Surinamers dan weer niet begrijpen: Bouterse is immers democratisch gekozen en de amnestiewet kwam democratisch tot stand.

“Er is een kloof in waarneming als het gaat om Bouterse”, zegt theatermaakster en Trouw-columniste Marjolijn van Heemstra. “Hoe komt het dat hij in Nederland wordt gezien als drugshandelaar en moordenaar, maar daar vooral als democratisch gekozen president?”

Vijf maanden onderzoek

Die vraag was de aanleiding voor de voorstelling ‘Bouta’: een initiatief van collega-theatermaker Tjon Rockon, en product van een samenwerking tussen Van Heemstra, Rockon, en dramaturge Anoek Nuyens bij productiehuis Rotterdam. Vijf maanden deed het drietal onderzoek. Het bezocht Suriname en interviewde allerlei mensen om Bouterse heen.

Dat resulteerde uiteindelijk in een theatrale documentaire. Naast de gedane research speelt de persoonlijke relatie van ieder van de drie makers met Suriname een belangrijke rol. Tjon Rockons vader was een fel tegenstander van Bouterse, maar is nu een van zijn medewerkers. Van Heemstra: “Voor hem is de voorstelling daarmee ook een zoektocht naar zijn vader.” Ook Van Heemstra’s familie heeft banden met Suriname: enkele gouverneurs van Suriname waren Van Heemstra’s. “Ze waren pas gouverneur na de slavernij, maar deden desondanks heftige uitspraken over bosnegers en zo. Nu keuren we dat koloniale systeem af, maar in die tijd deden ze wat zij dachten dat goed was voor het land.”

Slavernij

De makers hopen dat de voorstelling uiteindelijk meer is dan een portret van Bouterse of Suriname. Als het gaat om Suriname wil Nederland snel met twee maten meten, vinden ze. De houding ten opzichte van Bouterse staat daarvoor symbool. Van Heemstra: “Nederland wil maar niet toegeven hoe ingewikkeld de relatie is, weet niet precies hoe het met pijnlijke discussies om moet gaan. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de discussies over de slavernij. We zijn niet ruimhartig genoeg om excuses aan te bieden.” Maar Nederland heeft wel het hoogste woord als het over Bouterse gaat. “Bouterse is een gevaarlijke man, maar als hij suggereert dat Nederland niet open is naar Suriname, dan heeft hij wel gelijk.”

Wat die openheid betreft: tijdens hun research stuitten de makers op het bestaan van het Rapport Valk. Daaruit zou blijken dat de Nederlandse kolonel Hans Valk betrokken was bij de militaire coup van Bouterse die leidde tot de Decembermoorden. Nederland houdt het rapport angstvallig geheim, ondanks eerdere verzoeken uit Suriname om het rapport openbaar te maken. Het rapport speelt een eigen rol in de voorstelling. Van Heemstra: “Tijdens de voorstelling zullen we het publiek vragen om een petitie te tekenen om het rapport openbaar te krijgen.”

Zelfbeeld

Uiteindelijk gaat de voorstelling misschien nog wel meer over ons dan over Suriname, denkt Van Heemstra: “Of we willen of niet, van onze historische band met Suriname kunnen we niet af. Hoe we met die band omgaan, zegt veel over onze eigen identiteit, over ons zelfbeeld, over onze politiek. Dat er over sommige onderwerpen zo schimmig wordt gedaan, wat zegt dat eigenlijk over ons? Uiteindelijk leer je jezelf pas echt kennen ten opzichte van die ander.”

‘Bouta’ is tot en met 16 februari 2013 te zien in diverse theaters.