Het zou eigenlijk geen nieuws meer moeten zijn. Maar het nieuws wat u elke dag in deze krant leest, is niet een getrouwe weergave van de werkelijkheid. Muziektheatergezelschap Orkater maakte er een voorstelling over.
In de wereld van het nieuws wordt de werkelijkheid ingekort, gemanipuleerd, bewerkt en geschikt gemaakt voor makkelijke en snelle consumptie. Om dat mogelijk te maken is er een industrie ontstaan van persvoorlichters, pr-medewerkers en spindoctors, die het nieuws zo kant en klaar mogelijk bij de journalisten aanleveren. Ze hoeven het alleen nog maar te plaatsen. In zijn boek ‘Flat Earth News’ laat Nick Davies, onderzoeksjournalist van de Engelse ‘Guardian’, zien dat het aantal voorlichters het aantal journalisten veruit overtreft.
“Voor elke journalist zijn er in het bedrijfsleven en de politiek tien voorlichters”, vertelt acteur en theatermaker Leopold Witte. “Dus wiens belang wordt er in de krant en op televisie eigenlijk gediend?” Het was die vraag die, samen met het boek van Davies, het uitgangspunt vormde van de voorstelling ‘Breaking the News’ van muziektheatergezelschap Orkater. Witte schreef de voorstelling samen met zijn vaste schrijfpartner Geert Lageveen waar ze ook samen in meespelen.
Lageveen en Witte graven zich graag in hun onderwerp in. Voor eerdere voorstellingen verdiepten zich in Lodewijk Napoleon (‘Conijn van Olland’) en de Gouden Eeuw (‘De Gouden Eeuw’). Maar ze trokken ook naar Afghanistan om onderzoek te doen naar hoe de Nederlandse militairen daar werkten en leefden (‘Kamp Holland’). En nu is de wereld van het nieuws hun onderzoeksgebied. Ze spraken met journalisten en politici, zaten bij redacties van nieuwsprogramma’s en hingen rond tussen de bedrijfslobbyisten op het Haagse Binnenhof. Ze keken er hun ogen uit. Lageveen: “Zo wist ik niet dat er een heel onderhandelingsspel plaatsvindt tussen redactie en persvoorlichter, voordat een politicus in een praatprogramma komt. Daar wordt helemaal uitonderhandeld wat de gast wel of niet gaat zeggen.” Witte: “Daardoor wordt zo’n gesprek eerder een monoloog die een politicus houdt voor zijn achterban dan een echt gesprek.” Lageveen: “De politicus wil kiezers, de journalist kijkers. Dat is een continue wurggreep waarin politiek en media elkaar houden.” Al beperkt het spel van de wederzijdse belangen zich niet alleen tot de politiek. Witte: “Wij zitten hier natuurlijk ook met jou te praten, omdat we zalen moeten vullen.”
Omdat media moeten vechten om kijkcijfers en lezers wordt elk relletje tot enorme proporties opgeblazen. Lageveen: “Er is bij de media sprake van continu kluitjesvoetbal. Als een medium zo’n relletje creëert kunnen de anderen niet meer achterblijven. Journalisten zeiden tegen ons dat ze dat soms heel lastig vinden. Dat ze mee moeten doen met een hype, terwijl andere dingen misschien belangrijker zijn”.
In ‘Breaking the news’ speelt het creëren van een hype een belangrijk rol. In een nieuwsprogramma komen een fictieve fractievoorzitter en een psychiatrische patiënt tegenover elkaar te zitten. Het levert een spectaculaire uitzending op en de media gaan zodanig met de patiënt aan de haal dat hij het tot minister-president weet te schoppen. “Eigenlijk vergroten we de werkelijkheid uit. Het is satire”, zegt Lageveen. “We maken immers theater.” Al blijkt de theatrale werkelijkheid de realiteit dicht te naderen. “Wij hadden bedacht dat de fractievoorzitter zangles krijgt om zich beter te leren presenteren. Vervolgens hoorde ik dat dat in het echt soms ook zo gaat.”
Ook muziek speelt een belangrijke rol in de voorstelling. De band Susies Haarlok componeerde allerlei televisiemuziek voor onder de scènes. Witte: “Ook op televisie is muziek immers sturend en manipulerend. Het dwingt op het juiste moment emotie en spanning af Maar het helpt ons als theatermakers ook om een theatrale uitvergroting op te zoeken.”
Maar ‘Breaking the news’ blijft niet alleen binnen de vier muren van het theater. Op de site breakingthenews.nu kunnen bezoekers zelf filmpjes met voorbeelden van mediamanipulatie tippen. Ook kunnen ze een journalist (Geert Lageveen) sturen in hoe hij de fractievoorzitter (Witte) moet interviewen. “En dan blijkt toch iedereen voor de hijgerige, agressieve benadering te kiezen”, lacht Witte.
Het is dan ook wel heel makkelijk om alleen de media de schuld te geven van hyperige verslaggeving. De kijker die dat blijkbaar waardeert, is daar net zo schuldig aan. “Het zit blijkbaar in iedereen.”, denkt Witte. “Ik merk dat bij mezelf ook. Ik kijk graag De Wereld Draai Door, ik volg ook elk relletje. Natuurlijk wil ik goed geïnformeerd blijven, maar al snel steekt ook de behoefte tot vermaak, dat sensatiemonstertje de kop op.”
De vraag is natuurlijk of het erg is dat informatievoorziening ook leuk gebracht wordt. Theater manipuleert toch ook de werkelijkheid om te vermaken? Het probleem ontstaat, vinden Witte en Lageveen, als het alleen nog maar gaat om de hype. Als de belangrijke zaken van de voorpagina verdwijnen, omdat ze niet sexy zijn. Witte, geïrriteerd: “Dat heeft alleen wel gevolgen voor de controlerende taak voor de media. De media valt bijvoorbeeld over het stotteren van Cohen, maar we kiezen hem toch om te besturen? Of neem zo’n staatssecretaris Bleker. Dat is echt zo’n hype-mannetje. Die is altijd op televisie, zonder dat hij iets te melden heeft. Maar als hij zich echt moet verantwoorden, zoals over de dubieuze rol die hij in de provincie speelde, dan zie je hem niet. Hij is er altijd, behalve als hij er echt zou moeten zitten.”
Dat neemt niet weg, zeggen de acteurs, dat het spel tussen media en politici voor buitenstaanders als zij even onthutsend als fascinerend is. Zo maakten ze de twee beroepsgroepen samen mee in Afghanistan. Lageveen: “Ze konden het ontzettend goed met elkaar vinden, gingen vriendschappelijk met elkaar om. Behalve als er gewerkt moet worden, dan was er plotseling heel even een soort beroepsmatige vijandschap. En na het interview was dat weer over. Dat vonden we echt heel boeiend. Maar zij zullen zeggen: zo werkt het gewoon. Dat is het leuke van theatermakende buitenstaander zijn: dat je nieuwe dingen ziet, in wat voor een ander doodgewoon geworden is.”
‘Breaking the news’, door Orkater. Tournee van 20 januari tot en met 15 april.
Leave a Reply