Zes kinderen achter glas worden geobserveerd door het volwassen publiek. De kinderen spelen volwassenen, bejaarden zelfs. En ze praten met hun jongere zelf op video over hoe ze aankijken tegen het volwassen leven. In ‘Before your very eyes’ van de Duits-Engelse theatergroep Gob Squad en het Vlaamse Campo is volwassen worden een psychologisch experiment met het kind als proefpersoon.
‘Before your very eyes’, deze week te zien op festival Noorderzon, is de afsluiting van een bijzondere trilogie. In de afgelopen 10 jaar gaf Dirk Pauwels, artistiek directeur van het Vlaamse productiehuis Campo, twee theatermakers en een theatercollectief een uitdagende opdracht: maak een theatervoorstelling voor volwassenen met ongeoefende kinderen als acteurs. Dat leverde drie bijzondere voorstellingen op over de verhouding tussen volwassenen en kinderen: ‘Übung’ van Josse de Pauw (2001), ‘That night follows day’ van Tim Etchells (2007) en nu dus ‘Before your very eyes’ van Gob Squad. Toch kwam de vraag die Pauwels aan de theatermakers stelde niet voort uit interesse in het kind als thema, vertelt hij. “Als productiehuis richt Campo zich op artistiek onderzoek. Van daaruit stelden we ons de vraag wat er zou gebeuren als we theatermakers zouden vragen iets te doen wat ze nooit uit zichzelf zouden doen. We wilden de kunstenaars uitdagen en uit hun evenwicht brengen. Ze buiten hun verworvenheden laten werken.” Door ze met kinderen te laten werken, dus. Het zou bovendien een drieluik moeten worden.
Het koste wat overredingskracht, maar Pauwels wist goede vriend en theatermaker Josse de Pauw als eerste van het idee te overtuigen met de voorstelling ‘Übung’ als resultaat. Daarin was op film een door volwassenen gespeeld relatiedrama te zien. Op het toneel brachten de kinderen de teksten van de volwassenen in de film en deden ze soms de volwassenen na. Dat volwassen gedrag, gekopieerd door de kinderen, riep de vraag op waar het onschuldige kind eindigt en de boosaardige volwassene begint. Want hoewel de moeizame verhouding tussen kind en volwassene voor Campo nooit het uitgangspunt was geweest om met kinderen te werken, kwam die thematiek uiteraard wel in de voorstellingen terecht.
Eenzelfde soort vraag riep dan ook Tim Etchells’ ‘That night follows day’ op. Etchells uitgangspunt waren de kleine leugentje en grote onwaarheden waarmee volwassenen kinderen iedere dag bestoken om ze niet met de volwassen wereld te hoeven confronteren. In de voorstelling stelt een groep kinderen zich als koor voor het publiek op om hen die zinnen en hun hypocriete gedrag terug in het gezicht te gooien. “Jullie nemen geld uit onze spaarpot en beloven dat je het later zal terugbetalen. Jullie maken beloftes en denken dat we ze niet zullen onthouden.” Het leverde een confronterende ontmaskering van het volwassen publiek op.
Beide voorstellingen gingen expliciet niet uit van de belevingswereld van het kind, maar juist van hoe de volwassene dat kind ziet. Het was dan ook nooit de bedoeling om kindervoorstellingen te maken, zegt Dirk Pauwels. “Het principe was: we gebruiken de kinderen voor een volwassen concept. De kinderen hebben dat concept uit te voeren. We zijn minder geïnteresseerd in de inbreng van de kinderen.”
‘Before your very eyes’ is daarin anders dan de eerdere twee voorstellingen. De ideeën van kinderen over volwassen worden, spelen daarin wel een belangrijke rol, vertelt Sean Patten, een van de leden van collectief Gob Squad. Twee jaar geleden filmde de groep de kinderen al. De in rap tempo ouder geworden kinderen kunnen daardoor in de voorstelling door hun jongere zelf worden ondervraagd. Bovendien spelen de kinderen wat zij denken dat het betekent om ouder te worden. Het leven in fast forward, beschrijft de groep de voorstelling zelf. Patten: “Wij van Gob Squad zijn allemaal rond de veertig. Ouder worden en doodgaan begint nu langzaam voor ons een thema te worden. Maar als je twaalf bent, is het heel lastig om je voor te stellen hoe het is om ouder te worden. Voor de kinderen is dat onderwerp dan ook helemaal niet zwaar. Juist door die kinderlijke onbevangenheid krijgt het onderwerp iets lichts. Dat wij, als volwassenen, hen bekijken terwijl ze spelen dat ze ouder worden creëert de onderlaag. Wij zien dat spel immers door volwassen ogen.”
Alle voorstellingen uit de kindertrilogie werden in binnen- en buitenland buitengewoon goed ontvangen. Het idee om met kinderen volwassen voorstellingen te maken vindt bovendien veel navolging. Zo werkt in Nederland regisseur Alexandra Broeder veel met kinderen. Waarom fascineren kinderen ons toch zo op het toneel? Sean Patten: ‘Het heeft te maken met bevragen met je eigen identiteit. Hoe ben ik geworden wie ik nu ben? Kijken naar kinderen is de klok een stuk draaien. Wij zijn in onze cultuur bovendien geobsedeerd door jeugdigheid.’ We verlangen, kortom, terug naar een geïdealiseerde kindertijd. Dat schuurt. Want kinderen zijn juist heel erg bezig om volwassen te worden. Patten: ‘Toen we met de kinderen improviseerden en ze volwassenen lieten spelen, waren de nepsigaretten het meest favoriete rekwisiet. Roken is blijkbaar nog steeds het symbool van volwassenheid en onafhankelijkheid, alle anti-rookmaatregelen ten spijt.”
Bij sommige volwassenen roepen de voorstellingen van Campo de vraag op of je kinderen dit eigenlijk wel kan aandoen. Ze worden immers met zeer volwassen thema’s geconfronteerd. Als dit tijdens nagesprekken aan de orde kwam, gaf Pauwels altijd hetzelfde antwoord, vertelt hij. ‘ Ik denk dat je kinderen heel veel kunt vragen, zolang je het kind maar respecteert. Ze weten bovendien precies waar ze mee bezig zijn. Ze weten bijvoorbeeld hoeveel macht ze in ‘That night follows day’ hebben als ze die confronterende zinnen de zaal in spuwen. Dat vinden ze fantastisch. Ze snappen de codes van het theater. Daarbij komt: ze worden buitengewoon strikt begeleid.’ Ook Patten vindt niet dat er teveel van de kinderen wordt gevraagd: ‘Sommigen van ons zijn zelf ouders. We zijn gewend om met kinderen om te gaan. En we weten hoe ze omgaan met thema’s zoals de dood. Kinderen zijn helemaal niet bang om grote vragen te stellen en ze zijn er vaak ook door gefascineerd. We hadden er dus geen enkele moeite mee om ze met de thematiek te confronteren. Voor ons was het belangrijkste dat ze lol hadden en plezier in het spelen. Niemand vindt het immers leuk om naar voorgeprogrammeerde robots te kijken.’ Verder, denkt Pauwels, hebben de kinderen door het internationale karakter van de voorstellingen de tijd van hun leven: “Ze reizen Europa door, naar Australië en naar Amerika. Dat lijkt me een prachtig cadeau voor een kind. Maar ze moeten wel met beide voeten op de grond blijven staan. Ze mogen zich door hun ervaringen niet beter gaan voelen dan anderen. Als ze er iets van opsteken is het bovendien dat theater maken hard werken is.’
Leave a Reply