Voor de ingang van de zaal worden Brecht-souveniertjes verkocht: posters met het hoofd van de theatervernieuwer, t-shirts met zijn teksten en – leuk voor de kleintjes – communistenpetjes. ‘Der aufhaltbare Aufstieg des Arturo Ui’ dat dit weekend op het Holland Festival te zien was, is dan ook een monument. Het was de laatste regie van de legendarische Duitse toneelschrijver en regisseur Heiner Müller voor hij in 1995 overleed. Ook het uitvoerende gezelschap, het Berliner Ensemble, heeft een monumentale status als het gezelschap dat Bertolt Brecht zelf nog heeft opgericht.
Brecht schreef ‘Arturo Ui’ in ballingschap, nadat Hitler in eigen land aan de macht was gekomen. De toneeltekst is een satire op die machtsgreep met veelvuldige verwijzingen naar Shakespeares ‘Richard III’. In Brechts variant is Hitler geen mislukte schilder uit München, maar een kleine crimineel uit Chicago die smacht naar erkenning en via een bloemkolenkartel en de nodige intimidatie en moord opklimt tot grote misdaadbaas.
Ook Heiner Müller liet er in zijn regie geen enkel misverstand over bestaan dat we het hier over Hitler hebben. Martin Wuttke speelt Hitler/Ui als een opgewonden, klein keffertje met Hitlerkapseltje, een slecht pak, een maf loopje, spastische gebaren en een overslaande stem. Maar Ui is ook een sluwe machtspoliticus die dan misschien niet weet welke lepel hij moet gebruiken voor het desert, zoals de door hem verfoeide elite, maar die elite wel achter zich weet te krijgen bij zijn machtsovername.
Wuttke speelt de Hitler-karikatuur geestig en met overgave en ook de rest van de voorstelling zit goed in elkaar. Maar toch is deze ‘Arturo Ui’ overkomen wat elk monument overkomt. Door de jaren en na 400 gespeelde voorstellingen heeft de erosie toegeslagen. De grapjes en de slapstickmomenten voelen te ingestudeerd en het spel van veel spelers loopt stroef. De souffleur moet menig keer de boel weer op gang trekken. Wat eens vast modern theater was, voelt nu hopeloos ouderwets aan. Ook Müllers variant op Brechts vervreemdingseffecten – dikke schmink, groen geverfde bloemkoolhandelaren en een te pas en te onpas de handeling onderbrekende metro – is vervreemden om het vervreemden. Net als de voorstelling inmiddels Heiner Müller spelen om het Heiner Müller spelen is. Zoals wel vaker voor monumenten geldt: het is leuk om in het echt gezien te hebben, maar het viel een beetje tegen.
Leave a Reply