De natuur heeft het zomerhuis van Warwara Michailovna langzaam overgenomen. De tuin woekert, ramen zijn gebroken, klimop vervangt langzaam het behang. Door het vervallen landhuis dwalen de personages uit Maxim Gorki’s ‘Sommergäste’. Ze praten veel, maar lijken elkaar meestal niet echt te horen. Liever hangen ze op een bankje, of vallen ze in slaap in een kartonnen doos. En als ze al wat doen, afwezig loom als in een warme zomer, dan lijkt die handeling haaks te staan op wat ze zeggen.
In de versie van de Berlijnse Schaubühne in de regie van Alvis Hermanis is de tekst van Gorki van ondergeschikt belang. Het zijn vooral de sfeer en de associatieve beelden die het verhaal vertellen van een gemeenschap van 19e-eeuwse rijke Russen die ten ondergaan aan hun eigen verveling en die zich niet weten te zetten tot een betekenisvolle handeling.
Het is de kracht van zijn beeldentaal die de Letse theaterregisseur Alvis Hermanis een van de meest succesvolle Europese regisseurs van dit moment maakt. Het Zwitserse theatertijdschrift Du riep hem zelfs uit tot een van de tien meest invloedrijke Europese theatermakers. Naast zijn werk bij zijn eigen gezelschap New Riga Theatre reist hij het hele continent af voor gastregies. Zijn meesterschap is de komende maand te bewonderen in de Amsterdams Stadschouwburg die hem uitnodigde om een aantal voorstellingen te tonen.
Hermanis werd opgeleid als acteur, maar begon al snel zelf voorstellingen te maken. Door de succesvolle tournees die zijn voorstellingen door Europa maakten, raakte zijn werk ook buiten Letland bekend en al snel werd hij uitgenodigd om ook buiten Letland voorstellingen te komen maken. Soms regisseert hij klassieke toneelteksten van Gorki, Gogol of Schnitzler of bewerkingen van de boeken van Oscar Wilde of Dostojevski. Maar even zo vaak maakt hij montagevoorstellingen waarbij de acteurs zelf het materiaal aanleveren dat hij aaneen smeedt tot associatieve, beeldende voorstellingen.
Hermanis is een fijnschilder, zijn regies zijn uiterst precies. Er wordt geen stap teveel gezet, geen beeld teveel getoond. Zijn beelden zijn bovendien altijd veelgelaagd, een eenduidige betekenis hebben ze zelden. Tegelijkertijd zijn zijn voorstellingen humoristisch en vooral heel erg menselijk. Hermanis theater gaat dan ook over gewone mensen en de poëzie van hun dagelijks leven, waarin ze verliefd worden, zich vervelen, ruzie maken of – veelvuldig terugkerend bij boekenliefhebber Hermanis – zich verliezen in het lezen van een boek. Taal of psychologische ontwikkeling zijn daarbij meestal van ondergeschikt belang, zelfs als hij een boekbewerking of toneelklassieker ensceneert. De beelden domineren over dat wat de personages zeggen.
Ook in ‘Sommergäste’ is dat het geval. Kijk bijvoorbeeld naar de wanhopig verliefde jongeling Rjumin die probeert de verveelde huiseigenaresse Warwara zijn liefde te verklaren. Er komt wel een stroom woorden uit zijn mond, maar het is allemaal niet wat hij echt wel zeggen. De frustratie daarover probeert zich een uitweg te zoeken in zijn lichaam dat steeds onrustiger wordt, steeds minder gecontroleerd op en neer begint te springen en er uiteindelijk een onhandig dansje uitperst.
De personages in Hermanis’ grootste hit, ‘The Sound of Silence’, hebben zelfs helemaal geen woorden nodig. In een verlopen appartementencomplex in Oostblokstijl neemt een aantal jongeren zijn intrek. Op de klanken van de grootste hits van Simon and Garfunkel transformeren ze de grauwe kamers tot een kleurrijk jaren zestig paradijsje. Een plek waar boeken net zo geestverruimend zijn als drugs en waarin voorzichtig en onhandig de grenzen van de seksuele vrijheid worden afgetast. Langzaam wordt echter duidelijk dat deze Oostblok-jongeren vooral hun eigen reconstructie van de West-Europese sixties aan het maken zijn, op basis van muziek van gesmokkelde platen en van plaatjes uit illegale tijdschriften en boeken. Met schijnbaar simpele beelden vangt Hermanis zo de tijdsgeest van zowel voor als achter het IJzeren Gordijn. Maar tegelijkertijd is ‘The Sound of Silence’ vooral een onweerstaanbare voorstelling door de universeel herkenbare poëzie van gewone mensen die in een aftandse flat zoeken naar liefde en schoonheid.
In een recent interview gaf Hermanis aan te willen stoppen met het maken van theater om zich toe te leggen op opera. Voor de liefhebber van beeldend theater is nu dus het moment om zich naar Amsterdam te spoeden voor een kennismaking met het werk van een van Europa’s interessantste theaterregisseurs.
Leave a Reply